Ngôn ngữ bóng đá hiện đại tràn ngập những con số, đội hình, phân tích chiến thuật, và lúc này, hơn bao giờ hết, yếu tố tâm lý đang bị xem nhẹ.
– KP, Liverpool: Chờ đợi một ngôi sao
Những ngày này, dường như ai ai cũng đang nói về chiến thuật. Có vẻ rất bình dân.
Các bình luận viên thỉnh thoảng lại nhận định: “Đây quả là một trận đấu giàu tính chiến thuật.” Câu nói này thường xuyên xuất hiện trong những trận đấu giằng co, ít bàn thắng. Rồi khi một đội thắng lớn, họ sẽ được đánh giá là “có chiến thuật vượt trội đối thủ.” Chung chung quá, mà hình như có một điều gì chưa chính xác.Bên những ly trà đá, những cốc cà phê, lại nghe “đội đấy là đội chuyên phản công thôi”, “Barcelona trong PES gọi là Possession game đấy”, vân vân. Vẫn rất chung chung.
Thế nhưng, khi được hỏi một cách kỹ càng, hầu hết mọi người đều cho rằng “chiến thuật” là một điều gì hết sức khô cứng và… có thể khiến người xem bóng đá dưới góc độ này “mất cảm giác yêu”. Hay nói tóm lại, đó là những lý do để họ không xem xét kỹ.
Thực ra, chẳng đúng tí nào.
Xem bóng đá dưới con mắt chiến thuật, bạn sẽ không thấy một trận đấu nào hoàn toàn nhàm chán. Nếu nắm được những vấn đề cốt lõi và các vận động cơ bản, bạn hoàn toàn có thể nhận định được các trận đấu với tỉ lệ chính xác tương đối cao. Luôn luôn có một điều gì đó, một chi tiết nào đó khiến bạn hấp dẫn. Vì sao đội này đá tốt? Vì sao đội kia đá dở?
Ở đây, cần khẳng định rằng, việc cầm một vài chai bia, ngồi cùng một vài ông bạn và cười ha hả, cáu um xùm hay run rẩy trước một trận đấu luôn luôn tuyệt vời. Có những người có thể vừa rộn ràng không khí ấy, vừa nhìn nhận, đánh giá những thứ đang diễn ra. Cũng có người không làm được. Khi ấy, chúng ta có thể tìm xem lại trận đấu một cách dễ dàng – đây là thời đại công nghệ torrent kia mà. Và khi chỉ có một mình, bạn có thể tập trung sau. Không phải ai cũng là Gary Neville để phân tích trực tiếp tất cả các tình huống.
Quay trở lại với chủ đề chính.
Chiến thuật bóng đá quả thực là một bộ môn khoa học. Nhưng đó là môn môn khoa học với đầy đủ những yếu tố từ cơ bản đến phức tạp, những phản ứng phức tạp, những kết hợp luôn ẩn chứa bất ngờ.
Chiến thuật bóng đá giống như sinh học, như địa lý – những bộ môn mà nói thì ai cũng nghĩ là mình biết (“à, đất, nước, khí, dân số, cây cối, động vật ý mà”) nhưng lại ẩn chứa sự khác biệt ở từng nơi, từng vùng và luôn luôn có khả năng thay đổi, biến dạng thành một thứ mới mẻ khi có những sự kết hợp khác nhau.
Chiến thuật bóng đá không giống như môn toán học mà 1+1=2 và x2+y2+2xy = (x+y)2. Làm gì có sự chắc chắn chính xác 100% ấy.
Thế nên, chính vì sự linh hoạt đó, nếu muốn xem bóng đá dưới góc độ chiến thuật một cách tích cực và thậm chí nếu bạn muốn viết lại những phân tích, nhận định cá nhân về các vấn đề chiến thuật, có hai thứ bạn cần nhất: 1-Kiến thức; 2-Tâm lý xem bóng đá.
Serie “Chiến thuật bóng đá” sinh ra với mục đích giúp mọi người có những kiến thức khái quát nhất, cần thiết nhất.
Bài viết này đụng vào vấn đề thứ hai nhiều hơn: tâm lý khi xem bóng đá dưới góc độ chiến thuật.
1. Chiến thuật làm nên từ con người
Đó là điều bạn cần nhớ đầu tiên và ghi nhớ mãi mãi. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng nó có thể ảnh hưởng tới mọi thứ diễn ra.
Ai cũng hiểu rằng, mỗi cầu thủ lại có những đặc điểm khác nhau. Andrea Pirlo chuyền bóng đại tài. Garrincha chân chấm phẩy rê bóng cực dị. Franz Beckenbauer đầu óc và có khả năng thủ lĩnh. Marco Van Basten dứt điểm tốc độ cao hay. Ronaldo xử lý những nhịp chạm cuối cùng thiên tài.
Vấn đề ở chỗ, họ chỉ là một cá nhân. Bóng đá không bao giờ là môn thể thao của một người. Bạn có thể chỉ vào Bồ Đào Nha và nói rằng cả tập thể đó chỉ dựa vào Cristiano Ronaldo nên thất bại tại World Cup 2014. Nhưng khi nhìn sang Argentina, với một tập thể mà các cá nhân trong đội hình chính chẳng hơn Bồ Đào Nha (có khi kém hơn) nhưng lại chơi tốt hơn và vào tới tận chung kết. Họ cũng bị đánh giá là “đội bóng một người”, của Lionel Messi. Vậy sự khác biệt là gì?
Rõ ràng, nó nằm ở vấn đề tổ chức chiến thuật.
Guus Hiddink từng nói rằng, nếu tìm ra được một chiến thuật phù hợp với nhân sự thì hiệu suất thi đấu của các cầu thủ có thể tăng lên 10-15%. Với một người đàn ông được mệnh danh là “Bàn tay Midas”, từng thành công cùng vô số đội bóng lớn nhỏ, rõ ràng đó là khẳng định có trọng lượng.
Nhưng ngược lại, liệu chiến thuật có trội hơn hẳn vấn đề cá nhân?
Sự thật là không ai dạy được cho các cầu thủ thực hiện các siêu phẩm. Dirk Kuyt từng chấn thương vai 2 tuần vì cố tập bắt vô-lê theo kiểu “xe đạp chổng ngược”, đơn giản anh ta không sinh ra để làm những pha bóng ấy. Nhưng vẫn còn đó những cầu thủ có thể thực hiện những pha bóng phá nát mọi loại chiến thuật.
Lionel Messi bắn gục hàng thủ 11 người – xin nhắc lại là 11 người – của Iran bằng một cú sút xa. Diego Maradona rê bóng qua nửa đội Anh để lập công tại World Cup 1986. Steven Gerrard hay Frank Lampard vung chân và bàn thắng đến từ khoảng cách 30-35 mét. Zinedine Zidane ngả người bắt vô lê bằng chân không thuận tung lưới Bayer Leverkusen. David Beckham, Xabi Alonso, Wayne Rooney hay mới đây là Miralem Pjanic ghi bàn từ giữa sân. Chẳng ai dạy họ được cả. Đó là những hành vi phi chiến thuật.
www.youtube.com/embed/1wVho3I0NtU
Và vấn đề cá nhân có thể trội hơn chiến thuật theo những cách trái ngược. Ví dụ: Robert Green (Anh) “đẻ trứng” trận gặp Mỹ tại World Cup 2010. Martin Skrtel bắn phá khung thành… Liverpool liên tục trong mùa Premier League 2013-14. Martin Demichelis chơi tốt cả trận trước khi bỗng nhiên dâng quá cao và để lại một lỗ hở lớn dẫn đến bàn thua mang tính quyết định khi Manchester City gặp Barcelona tại Champions League mùa vừa rồi.
Thế nên, khi đánh giá vấn đề chiến thuật, điều đầu tiên cần hiểu là chiến thuật được dựng ra bởi con người, cho con người, mà con người vốn không hoàn hảo.
Một kế hoạch tiếp cận trận đấu hoàn hảo được viết bởi những nhà chiến lược kỹ tính nhất như Sir Alex Ferguson cũng sẽ không phải lúc nào cũng hoàn hảo, vì nó được 11 con người thực hiện. Có thể hỏng vì một sai lầm cá nhân; có thể bế tắc nhưng lại được khai thông bằng một cú sút xuất thần của cầu thủ; có thể hoàn toàn vô hại nhưng lại chiến thắng vì… đối thủ “kiến tạo”.
2. Mối liên hệ giữa chiến thuật và cầu thủ
- Lionel Messi từng rê qua 5-6 cầu thủ không chỉ một mà tới vài lần trong những năm mới ra mắt. Sau này anh không qua người nhiều như thế nữa. Có phải anh ta kém đi?
- Steven Gerrard 2 lần “góp công” giúp Uruguay giành thắng lợi 2-1 trước Anh tại bảng D World Cup 2014. Ở cấp CLB anh đâu có mật độ mắc lỗi dày đến thế?
- Mesut Ozil ngày ở Real Madrid kiến tạo hay lắm kia mà? Sao về tới Arsenal thì có vẻ xuống chân?
Ba trường hợp trên là ba điều cầu chú ý về các cầu thủ khi theo dõi họ dưới con mắt chiến thuật.
Về trường hợp của Lionel Messi. Điều mà người ta quên đi mất, đó là những ngày anh để tóc dài bồng bềnh nghệ sĩ, mang theo suy nghĩ đầu tiên khi cầm bóng là “cứ rê rồi tính”, đã từ thời của Frank Rijkaard – HLV khi ấy sử dụng một lối chơi phóng khoáng theo kiểu Hà Lan cũ, coi trọng tốc độ chơi bóng cao. Trong khi đó, khi Messi cắt tóc ngắn gọn gàng, anh là một phần của tiqui-taca dưới thời Pep Guardiola, khi mà ai cũng biết cách để chặt chém Messi nếu anh muốn qua tới người thứ ba, còn cả đội bật nhả tiến sát tới gôn với tốc độ từ tốn nhằm nắm chắc bóng hơn là liều lĩnh.
Dưới sự dẫn dắt của các HLV khác nhau, mỗi cầu thủ sẽ phải thích nghi và thay đổi bản thân, hoặc họ sẽ được chính các HLV khám phá ra những kỹ năng phù hợp để thay đổi. Bạn biết đấy, Juan Riquelme, một cầu thủ đặc biệt – anh chẳng bao giờ thay đổi theo các hệ thống chiến thuật mà chỉ “là chính mình” – đã không thể trụ lại tại trời Âu.
Về trường hợp của Steven Gerrard. Điều nhiều người quên đi mất, đó là khi anh tỏa sáng trong màu áo Liverpool mùa giải 2013-14, anh là cầu thủ thi đấu thấp nhất trong hệ thống 3 tiền vệ trung tâm. Khi ấy, anh có tới 2 đồng đội sẵn sàng che chắn và bọc lót. Còn với một hệ thống chỉ sử dụng 2 tiền vệ trung tâm (của ĐT Anh), Gerrard không thể đủ khả năng để chơi tốt nữa.
Mỗi cầu thủ đều có những đặc điểm khác nhau, và vì thế họ sẽ chơi tốt khi được đặt vào những vị trí phù hợp, trong những hệ thống phù hợp. Thế giới bóng đá giờ đây có quá nhiều cầu thủ với kỹ năng cá nhân giỏi, nhưng vấn đề đôi khi chỉ là, liệu họ có được thi đấu ở vị trí phù hợp hay không. Bạn biết đấy, Daniel Sturridge từng vật vã đá dạt cánh phải ở Chelsea và không thể hiện được nhiều, nhưng khi được trao cho vị trí tiền đạo ở Liverpool, anh trở thành cầu thủ Anh ghi nhiều bàn nhất trong 2 năm qua.
Về trường hợp của Mesut Ozil. Điều mà nhiều người quên đi mất, đó là khi anh còn thi đấu cho Real Madrid, anh nằm trong một tập thể có rất nhiều ngôi sao tấn công tuyệt vời. Ở Arsenal, cũng tiền vệ công, thỉnh thoảng cũng tiền vệ cánh, anh vẫn tạo ra nhiều cơ hội cho đồng đội nhưng không kiến tạo nhiều. Quá dễ hiểu – đồng đội của anh không tận dụng được những cơ hội ấy. Có bất ngờ không khi Olivier Giroud hay một chân chuyền nào đó ghi bàn ít hơn Cristiano Ronaldo, Karim Benzema hay Gonzalo Higuain?
Cho dù có được thi đấu ở một vị trí thực sự phù hợp đi chăng nữa, mỗi cầu thủ cũng cần có những đồng đội phù hợp để có thể thực sự tỏa sáng. Andrea Pirlo phải có Gennaro Gattuso/Arturo Vidal/Daniele De Rossi đi cùng. Dwight Yorke phải có Andy Cole.
3. Kết luận
Điều chốt lại với bài viết này, đó là khi xem bóng đá dưới góc độ chiến thuật, rất cần xác định cho bản thân một tâm lý vững vàng rằng bóng đá rất đa dạng, linh hoạt và không bao giờ hoàn hảo.
Và cũng vì thế, hãy xác định rằng, không phải HLV nào cũng hoàn hảo – có những người chẳng vui vẻ gì khi nhắc tới hai tiếng “chiến thuật”. Cũng không phải một chuyên gia, một nhà báo nào cũng luôn luôn đúng – Phil Neville còn bị chê là “lù đù như dân ngoại đạo” còn Micheal Cox của Guardian thì thường xuyên… nhầm bên của hai cầu thủ cùng vị trí (ví dụ cặp tiền vệ trung tâm, cặp trung vệ…).
Suy rộng ra, có những trận đấu mà tính chất chiến thuật của nó rất, rất thấp. Bạn đã bao giờ xem Norwich đối đầu West Ham hay chưa? Xin khẳng định ngay, một trận đấu dù là giằng co căng thẳng, ít bàn thắng hay tuyệt hảo nhiều bàn vẫn chưa chắc có thể đánh giá rằng “tính chiến thuật cao” hay “tính chiến thuật thấp”.
Nguồn: 4231